KAMULAŞTIRMA VE KAMULAŞTIRMA TÜRLERİ

            1982 Anayasası 46.maddesine göre; kamulaştırma, Devlet veya kamu tüzel kişilerinin, kamu yararının gerektirdiği durumlarda, bedelini peşin ödemek koşuluyla, özel mülkiyette bulunan taşınmaz malların tamamına veya bir kısmına yasada gösterilen yöntemlere göre kamu yararına el koymasıdır.

Kamulaştırma yetkisi, devlete ve diğer kamu tüzel kişilerine aittir. İstisnai olarak, kamu yararının gerektirdiği hallerde, özel kişiler lehine de kamulaştırma yapılması mümkün kılınmıştır. Ancak bunun için özel kanunlarda açık bir hüküm bulunması zorunludur.

Mülkiyet hakkının mutlak bir hak olması nedeniyle, kamulaştırma uygulamaları sıkı şekil şartlarına tabii tutulmuştur. Öncelikle kamusal bir amaç ve ihtiyaç mevcut olmalı, idari yetkili kurum ve kuruluşlar tarafından kamusal yetki kullanılmalı ve tüm bu süreç usulüne uygun olarak yürütülmelidir.

Olağan Kamulaştırma Nedir ?

Olağan kamulaştırmaya ilişkin esas ve usuller, Kamulaştırma Kanunun 3. maddesi ve devamında düzenlenmiştir. İdari aşama olarak kamulaştırma yapacak olan idare sırasıyla, kamulaştırma beledi için yeterli ödenek temin etmeli, kamu yararı kararı almalı, kamulaştırılacak taşınmazı belirlenecek ve ardından kamulaştırma kararı alarak tapu siciline şerh verme işlemlerini yapmalıdır. Arından taşınmazın maliki pazarlığa davet edilir ve rızası aranır. Eğer anlaşma sağlanamazsa adli aşamaya geçilerek idare, mahkemeye müracaat edecektir. Mahkeme, idarenin başvuru tarihinden itibaren en geç 30 gün sonrası için belirlediği duruşma gününü, dava dilekçesi ve idare tarafından verilen belgelerin birer örneğini de eklenerek taşınmaz malın malikine meşruhatlı davetiye ile veya ilan yoluyla tebligat suretiyle bildirerek duruşmaya katılmaya çağırır. Malikin kamulaştırma işlemine karşı idari yargıda iptal davası açma süresi bu tebligatı izleyen günden itibaren başlar. Kamulaştırma işlemine karşı hak sahipleri tarafından 30 gün içinde taşınmazın bulunduğu yerdeki idare mahkemesinden iptal davası açılabilir. Malikin talebi üzerine İdare Mahkemesince yürütmenin durdurulması kararı verilmesi halinde Asliye Hukuk Mahkemesi, idari yargıda görülmekte olan davayı bekletici mesele kabul ederek bunun sonucuna göre işlem yapar.

Söz konusu davayla birlikte taşınmazın bedelinin tespiti amacıyla Asliye Hukuk Mahkemesine gidilecektir. Hakim, öncelikle duruşmada tarafları kamulaştırma bedeli konusunda anlaşmaya davet eder. Anlaşmanın olmaması halinde, hakim mahallinde keşif yapmak ve bilirkişi incelemesi yaptırmak suretiyle kamulaştırma bedelini belirler. Verilen karar sonucunda bedel ödenerek durum tapuya tescil olunur.

Trampa Yoluyla Kamulaştırma

Kamulaştırma kanunu madde 26 uyarınca, “Mal sahibinin kabul etmesi halinde kamulaştırma bedeli yerine, idarenin kamu hizmetine tahsis edilmemiş olan taşınmaz mallarından, bu bedeli kısmen veya tamamen karşılayacak miktarı verilebilir.” Denilerek trampa yoluyla kamulaştırma yapılacağı düzenlenmiştir. Taşınmaz mal bedelleri arasındaki fark taraflarca nakit olarak karşılanır. Ancak idarenin vereceği taşınmaz malın değeri, kamulaştırma bedelinin yüzde yüzyirmibeşini aşamaz.

Kısmen Kamulaştırma

Kamulaştırma Kanunu madde 12’de düzenlenmiştir. Kamulaştırmayı yapan kurum, kamu hizmeti götürmek amacıyla el koymak istediği taşınmazın kamu hizmetinin gerektirdiği kadar kısmını kamulaştırabilir. Bu tip durumlara kısmen kamulaştırma denilmektedir. Bir kısmı kamulaştırılan taşınmaz maldan artan kısmı yararlanmaya elverişli bir durumda değil ise, kamulaştırma işlemine karşı idari yargıda dava açılmayan hallerde mal sahibinin en geç kamulaştırma kararının tebliğinden itibaren otuz gün içinde yazılı başvurusu üzerine, bu kısmın da kamulaştırılması zorunludur.

Kısmen kamulaştırılan paylı mülkiyete konu taşınmaz mal, evvelce paydaşlar arasında fiilen bölünerek bir veya birkaç paydaşın tasarruf ve yararlanmasına bırakılmış ve yapılan kısmi kamulaştırma bu yerin tamamını veya bir kısmını kapsıyor ise, bu durumda kamulaştırmaya ilişkin işlemler sadece bu paydaş veya paydaşlar hakkında yürütülerek kamulaştırma bedeli payları oranında kendilerine ödenir. Pay veya paydaşların sadece bu kısım için dava hakları vardır. Taşınmaz malın kamulaştırılmayan kısmı üzerinde hakları kalmaz ve adları paydaşlar arasından çıkarılır. Kamulaştırılan bu yerler tapu sicilinde idare adına tescil olunur.

İrtifak Hakkı Kamulaştırması

İrtifak hakkı, ayni hakların sahibine verdiği yetkilerden ikisini yani kullanma ve yararlanma yetkilerini içeren haktır. 2942 Sayılı Yasanın İrtifak hakkı kurulmasına ilişkin Madde 4 uyarınca, “Taşınmaz malın mülkiyetinin kamulaştırılması yerine, amaç için yeterli olduğu takdirde taşınmaz malın belirli kesimi, yüksekliği, derinliği veya kaynak üzerinde kamulaştırma yoluyla irtifak hakkı kurulabilir şeklindedir.” Denilerek idarenin burada mülkiyeti devralmak yerine kendi lehine irtifak hakkı tesis edildiği görülmektedir. Devamla madde hükmünde ancak, maliklerinin mülkiyet hakkının kullanılmasının engellenmemesi, can ve mal güvenliği bakımından gerekli önlemlerin alınması kaydıyla, kamu yararına dayalı olarak taşınmazların üstünde teleferik ve benzeri ulaşım hatları ile her türlü köprü, taşınmazların altında metro ve benzeri raylı taşıma sistemleri ile tünel yapılabilir. Taşınmazların mülkiyet hakkının kullanımının engellenmemesi hâlinde, taşınmazlara ilişkin herhangi bir kamulaştırma yapılmaz. Yapılan yatırım nedeniyle taşınmaz maliklerinden değer artış bedeli alınamayacağı hüküm altına alınmıştır.

Acele Kamulaştırma

Acele kamulaştırma, olağan kamulaştırma usulü olmayıp, yasada yer alan belirli hallerde uygulanan istisnai bir yoldur. 3634 sayılı Milli Müdafaa Mükellefiyeti Kanununun uygulanmasında yurt savunması ihtiyacına veya aceleliğine Bakanlar Kurulunca karar alınacak hallerde veya özel kanunlarla öngörülen olağanüstü durumlarda uygulanır.

Acele kamulaştırma işlemine konu olan taşınmazların kamulaştırılmasında, kıymet takdiri dışındaki işlemler sonradan tamamlanmak üzere, ilgili idarenin istemi ile mahkemece yedi gün içinde o taşınmazın bilirkişilerce değeri tespit edilir ve mal sahibi adına bankaya yatırılarak o taşınmaz mala el konulur. Mahkeme kararında sadece el koyma kararı verir, tescil ya da terkine hükmetmez. Mahkemece verilen bu karar delil tespitinden ibaret olup, anlaşmayı çözümleyen, işi sona erdiren bir karar hükmünde değildir. Bu sebeple verilen karar temyiz edilemez. Taraflar bilirkişileri raporuna karşı itirazlarını ileri sürebilirler. Mahkemece gerekli görülmesi durumunda bilirkişiden ek rapor alınabilir.

İstimval ile Devletleştirme

İstimval, idarenin olağanüstü dönemlerde, kamu gücünü kullanarak taşınır malların mülkiyetini ya da kullanma hakkını, karşılığını ödemek kaydıyla elde etme yetkisidir. İstimval istisnai bir yetki olup, ancak olağanüstü zamanlarda kullanılabilir. Devletleştirme ise, kamu hizmeti niteliği taşıyan özel teşebbüslerin kamu yararının gerektirdiği hallerde devlet mülkiyetine geçirilmesidir. Eğer üretilen mal bir genel ihtiyaçsa, alternatifi yoksa, üretimin aksaması halinde ülke riske giriyorsa devletleştirme söz konusu olabilecektir.

SONUÇ

Kamulaştırma işlemini yalnızca devlet ve kamu tüzel kişileri yapabilmektedir. Kamulaştırma işleminin yapılabilmesi için gerekli olan temel şart, kamu yararı olup keyfi bir kamulaştırma işleminin yapılması mümkün değildir.

Taşınmazlarınız hakkında yapılmış veya yapılacak olan kamulaştırma işlemleriyle ilgili hak kaybı yaşamamak için alanında uzman avukatlardan destek almak ve konuyla ilgili bilgi almak için internet sitemiz üzerinden ekibimiz ile iletişime geçebilirsiniz.